نقش فلز روي در ميزان شادابي و يادگيري تحصيلي دانش آموزان

چکيده
 

روي از جمله عناصر بسيار ضروري براي ادامه حيات انسان است.کمبود اين عنصر موجب کاهش توانايي حس هاي بويايي، چشايي و بينايي مي شود.مشکلاتي مانند کاهش عمر، نشاط و شادابي و التهاب هاي پوستي از عوارض ديگر کمبود روي هستند.تغذيه نامناسب در جوانان، نوجوانان و کودکان موجب کاهش روي در بدن آنها مي شود.اين کاهش بشدت در ميزان يادگيري آن ها تأثير گذاشته و سطح يادگيري آنان را پايين مي آورد.بهتر است در طول هر سال ضمن معاينه تمام دانش آموزان در موارد مختلف، ميزان روي بدن آنان نيز مورد ارزيابي قرار گيرد تا کمبود اين عنصر موجب افت تحصيلي در مدارس نگردد.

کلياتي در مورد عنصر روي
 

روي فلزي است براق و سفيد رنگ که به دليل فعاليت شيميايي زياد، در مدت زمان کوتاهي زنگ زده و براق بودن خود را از دست مي دهد.فراواني اين عنصر در طبيعت کم است و به دليل ميل زياد به فعاليت شيميايي، بيشتر به صورت ترکيب در طبيعت يافت مي شود.منبع اصلي براي تهيه روي ترکيب سفالريت(ZnFe)S است.روي خالص بسيار نرم است و با سرعت زيادي با اسيدها واکنش داده و توليد گاز هيدروژن مي نمايد.
روي با بازهاي قوي نيز واکنش داده و توليد يون زنگات مي کند.روي از جمله عناصري است که آلياژهاي زيادي از آن توليد مي کنند که از جمله مي توان به برنج اشاره کرد.
نام روي برگرفته از کلمه آلماني زينگ(Zink)است که اين نام مربوط به يکي از سنگ معدن هاي روي است.روي در حدود سال 1520 ميلادي توسط پاراسلسوس کشف شد و در سال 1746 ميلادي توسط ماراگراف به طور خالص تهيه گرديد.از اين رو پاراسلسوس را کاشف روي مي دانند.
روي از جمله عناصر بسيار ضروري براي حيات انسان است که کمبود آن در بدن موجب کاهش حس چشايي، بويايي و بينايي مي شود.ناراحتي هاي پوستي و دير التيام يافتن زخم ها يکي ديگر از نشانه هاي کمبود روي در بدن انسان است.
انسان مي تواند مقادير نسبتاً زياد روي را تحمل کند، اما مقادير خيلي زياد آن موجب استفراغ، حالت تهوع و کم خوني مي شود و با گذشت زمان موجب گرفتگي رگ ها مي گردد.

نقش بيولوژيکي روي
 

روي از نظر بيولوژيکي يکي از مهمترين فلزات است.اين فلز بعد از آهن، در بين فلزات سنگين در رديف دوم قرار دارد.در بدن يک انسان بين 1 الي 4 گرم روي(به طور متوسط 2/2 گرم)وجود دارد که اين مقدار تقريباً معادل نيمي از آهن موجود در بدن انسان در چشم ها، لوزالمعده و پوست ذخيره شده است.وجود اين مقدار از روي در اندام هاي مذکور، دليل بر نقش بسيار اساسي روي در اين اندام ها است.
کمبود عنصر روي در پوست موجب ضايعات شديد پوستي مي شود که براي درمان بايد از پمادهاي روي دار استفاده نمود.
روي در بسياري از فعل و انفعال هاي شيميايي بدن شرکت داشته و براي حفظ سلامتي، طول عمر و شادابي انسان يک عنصر حياتي است.اين عنصر در افزايش توان سيستم ايمني بدن و کارکرد صحيح آن نقش مهمي به عهده ارد که از جمله مي توان به خنثي کردن فلزات سمي وارد شده به بدن توسط روي اشاره کرد.
فلز روي در ساختار حدود 200 آنزيم در بدن انسان وجود دارد و بعضي مواقع خود مستقيماً به عنوان تسريع گر واکنش ها عمل مي نمايد که اين خاصيت روي بسيار براي بدن انسان مهم است.

عوامل موثرکمبود روي در بدن
 

يکي از مهم ترين علل کمبود روي دربدن، دريافت کم آن از طريق مواد غذايي است.اين حالت به ويژه در کودکان، جوانان و کساني که راي مدت طولاني رژيم غذايي دارند، ديده مي شود.
اختلال در جذب روده اي هم مي تواند سبب کاهش اين عنصر مهم در بدن شود.خوردن سبوس گندم يا سبوس ساير غلات که حاوي فيتات فراوان هستند، همچنين مصرف اسفناج و يا ساير مواد حاوي اگزالات به همراه غذا، مي تواند مانع از جذب روي در بدن شود.البته بايد گفت که خود غلات سبوس دار يکي از منابع غني از روي هستند.
تجربيات نشان مي دهد که چهار گروه از داروها، مانع از جذب روي در بدن مي شوند.اين چهار گروه عبارتند از:آنتي بيوتيک ها، ديورتيک ها(مدرها)، گلوکوکورتيکوئيدها(کورتون ها)و داروهاي ضد بارداري.در ميان آنتي بيوتيک ها، مصرف تتراسايکلين و خانواده ي آن بيشتر از بقيه، مانع از جذب روي در بدن مي شود.
بررسي ها نشان داده است دانش آموزاني که تغذيه مناسب ندارند و اکثراً بدون صرف صبحانه در سر کلاس حاضر مي شوند، با کمبود روي مواجه اند و اين کمبود نقش نامطلوبي در رفتار و کردار آنها داشته و توان يادگيري آنها را کاهش مي دهد.

عوارض حاصل از کمبود روي در بدن
 

1-باروري و بارداري، تابع وجود روي در بدن است.فعال نبودن بيضه ها در آقايان و تخمدان ها در خانم ها و کم بودن اسپرم ها، همگي مي تواند به علت کمبود روي در بدن باشد، که در نهايت منجر به ناباروري خواهد شد.
2-تشکيل لکه هاي سفيد در روي ناخن، مي تواند به دنبال کمبود روي در بدن ايجاد شود.
3-در کنار ساير علل مثل:کم خوني، کمبود ويتامين ها، استرس و ...کمبود روي از علل بسيار مهم ريزش مو است.
4-درمان جوش هاي غرور جواني و زخم هاي پوستي در صورت کمبود روي، طولاني ومزمن خواهد شد.
5-کاهش قدرت سيستم ايمني بدن.
6-کمبود رشد در کودکان، مي تواند به علت کمبود روي در بدن آنها باشد.
7-اختلال در رشد اندام هاي جنسي در زن و مرد، از کمبود روي نيز ناشي مي شود.
8-کمبود روي بر رشد سيستم عصبي به ويژه در کودکان و نوزادان تأثير منفي دارد.
9-اختلالات رفتاري مثل افسردگي و پرخاشگري مي توانند در اثرکمبود روي در بدن به وجود آيند.
10-ديده شده است که اختلالات حافظه، مي تواند حاصل از کمبود روي در بدن باشد.
11-کمبود روي، خود را با پوکي استخوان،ريختن دندان ها، بيماري تيروئيد، بي اشتهايي و تغيير شکل ناخن ها نيز نشان مي دهد.

چه کساني نياز به روي بيشتري دارند؟
 

-خانم هاي شيرده و باردار
-افرادي که داراي فعاليت ورزشي مرتب و منظم هستند.
-افرادي که در طول روز زياد سيگار مي کشند و کساني که مشروبات الکلي مي خورند.
-بيماراني که داراي مشکلات کبدي و کليوي هستند.
-بيماران ديابتي و کساني که دچار عفونت هستند.
-کساني که دچار سوختگي شده اند يا عمل جراحي انجام داده اند يا سکته هاي قلبي داشته اند.
-افرادي که دچار آرتروز هستند و افراد کم خون و افراد سرطاني.
-تحقيقات و بررسي هاي باليني نشان داده است کساني که مبتلا به جوش هاي صورت(آکنه)هستند، داراي مقدار کمي روي در خون خود مي باشند و مصرف روزانه 200 ميلي گرم کلوکونات روي که اراي 30 ميلي گرم روي است مي تواند باعث بهبود عفونت جوش هاي آنها شود.
-کساني که مبتلا به زخم هاي پوستي اند، براي ترميم و بازسازي سريع تر، نياز به روي بيشتري دارند.
-افراد مبتلا به آلرژي(حساسيت)و التهابات پوستي
-بررسي هاي انجام شده بر روي حيوانات نشان مي دهد، طحال حيواناتي که دچار کمبود طولاني مدت بوده اند، پس از مدتي دچار چروکيدگي شده است.همان طور که مي دانيد طحال از اندام هاي ايمني در بدن به شمار مي رود.بنابراين کاهش روي موجب اختلال در عملکرد سيستم ايمني بدن مي شود و معمولاً افرادي که دچار نقص ايمني و کمبود روي هستند، مبتلا به سرماخوردگي هاي متعدد مي شوند.

مواد حاوي روي
 

منابع غني روي شامل جگر، گوشت قرمز، مرغ، بوقلمون، ماهي، ميگو، تخم مرغ، شير و لبنيات، غلات سبوس دار، آجيل، بادام زميني، مخمر، گردو، عدس، انواع لوبيا، تخمه کدو و ساير تخمه هاست.
به طور تقريبي هر گرم گوشت 3 تا 5 ميلي گرم روي وجود دارد.نان سفيد، چربي ها و شکر فاقد روي هستند.
با خوردن هر 100 گرم عدس يا نخود يا گندم سبوس دار مي توان 4 تا 5 ميلي گرم روي به بدن رساند.در هر 100 گرم سبوس گندم يا هر 100 گرم ذرت، 3 ميلي گرم روي وجود دارد.
تخمه کدو حاوي روي فراوان است که خوشبختانه در ايران بيشتر از ساير کشورها استفاده مي شود که در هر 100 گرم آن 6/5 تا 7/5 ميلي گرم روي يافت مي شود.
جوانه گندم حاوي 17 ميلي گرم روي و به عبارتي غني از روي است و خوردن آن به تمام افراد توصيه مي شود.
در هر 100 گرم جگر گوساله، 7/8 ميلي گرم روي وجود دارد.

نتيجه گيري و پيشنهادات
 

کمبود روي در بدن عده اي از دانش آموزان در مدارس، موجب کاهش اشتها، اختلال در بينايي، نداشتن تمرکز حواس و ...مي شود که حاصل آن افت شديد تحصيلي و تاثير بسيار نامطلوب بر روي دانش آموزان ديگر است، براي رفع مشکلات حاصل از کمبود روي پيشنهاد مي شود به دانش آموزان ياد داده شود بدون خوردن صبحانه آن هم با غذاهاي غني از فلزات مورد نياز بدن، بخصوص روي در مدرسه حاضر نشوند و همچنين با همکاري شبکه هاي بهداشت، دانش آموزان مشکل دار شناسايي شده، و درمان شوند تا آسيبي به آموزش علمي و جسم آنها نرسد.

1-ديويد.مارتين-پتيرا.ميز-ويکتورو.رادول-داريل.گرانر(بهار 1385)، مروري بر بيوشيمي هارپر جلد 1 و 2، ترجمه مصباح الدين بلاغي و همکاران، تهران، دفتر مرکزي جهاد دانشگاهي، واحد انتشارات
2-کاتن، ويلکينسون(1383)شيمي معدني فلزات واسطه، جلد دوم، منصور عابديني و همکاران، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
3-ملاردي، محمدرضا-آقاپور مقدم، سيدرضا(1377)تاريخ مختصر علم شيمي، تهران، انتشارات مدرسه
4-عابديني، منصور(1380)شيمي توصيفي عنصرها، تهران، انتشارات فاطمي
5-کاتن، ويکلينسون(1373)شيمي معدني پيشرفته، جلد سوم، ترجمه مهدي شفائي ناصر صادقي، تهران، مرکز نشر دانشگاهي
6-مسترتن، اسلاوينکي، والفورد(1368)، شيمي پايه، فروغ فرجود، تهران، انتشارات فاطمي
منبع:اطلاعات علمي شماره11